1
Ulubioną zabawą
Pana Cogito
jest gra Kropotkin

ma wiele zalet
gra Kropotkin

wyzwala wyobraźnię historyczną
poczucie solidarności
odbywa się na wolnym powietrzu
obfituje w dramatyczne epizody
jej reguły są szlachetne
despotyzm zawsze przegrywa

na wielkiej tablicy imaginacji
Pan Cogito ustawia figury

król oznacza
Piotra Kropotkina w twierdzy pietropawłowskiej
laufry trzech żołnierzy, szyldwacha
wieża zbawczą karetę

Pan Cogito ma do wyboru
wiele ról

może grać
śliczną Zofię Nikołajewnę
ona w kopercie zegarka
przemyca plan ucieczki

może być także skrzypkiem
który w szarym domku
umyślnie wynajętym
naprzeciw więzienia
gra Uprowadzenie z Seraju
co oznacza ulica wolna

najbardziej jednak
lubi Pan Cogito
rolę doktora Orestesa Weimara

on w dramatycznym momencie
zagaduje żołnierza przy bramie

- widział ty Wania mikroba
- nie widział
- a on bestia po twoje skórze łazi
- nie mówcie jaśnie panie
- a łazi i ogon ma
- duży?
- na dwie albo trzy wiorsty

wtedy futrzana czapka
spada na baranie oczy

i już
toczy się wartko
gra Kropotkin

król-więzień sadzi wielkimi susami
szamocze się chwilę z flanelowym szlafrokiem
skrzypek w szarym domku
gra Uprowadzenie z Seraju
słychać głosy łapaj
doktor Orestes snuje o mikrobach
bicie serca
podkute buty na bruku
wreszcie zbawcza kareta
laufry nie mają ruchu

Pan Cogito
cieszy się jak dziecko
znów wygrał grę Kropotkin (...)

Fragment wiersza Zbigniewa Herberta

PIOTR KROPOTKIN "POMOC WZAJEMNA JAKO CZYNNIK ROZWOJU"

"Pomoc wzajemna" jest najbardziej znaną książką Piotra Kropotkina. Stało się tak zapewne dlatego, że autor wyszedł dzięki niej poza teorię anarchistyczną i rzucił się w wir najważniejszego sporu naukowego przełomu wieków XIX. i XX. Sporu dotyczącego teorii ewolucji zwanej darwinowską. "Pomoc wzajemna" nie jest jedynie doraźnym esejem polemicznym przedstawiającym niecodzienne spojrzenie na historię ludzkości, ale jest to przede wszystkim praca naukowa, w której autor z wielką skrupulatnością zestawia dane, a konkluzja oparta jest na wnioskowaniu indukcyjnym. Jest to najczęściej czytana książka Kropotkina, być może z tego powodu, że pisał ją z myślą o szerokim odbiorcy. Jej podstawowe tezy są dzisiaj podstawą filozofii masowych ruchów decentralizacyjnych i antyglobalistycznych.

W niniejszym wydaniu prezentujemy także dwa inne teksty Kropotkina, będące swego rodzaju uzupełnieniem "Pomocy wzajemnej", ukazujące, w jaki sposób państwo osiągało swa hegemonie, niszcząc zwyczajowe instytucje samorządu i pomocy wzajemnej: "Państwo i jego rola historyczna" oraz "Etyka anarchistyczna", będące szkicem późniejszej, fundamentalnej "Etyki".

"To jeden z tych ludzi, którzy w sprzyjających okolicznościach mogą stać się twórcami ruchów społecznych na wielką skalę. Kropotkin należy do najbardziej szczerych i prostodusznych ludzi, z jakimi kiedykolwiek zetknął mnie los. W oczy mówi zawsze prawdę - z całą delikatnością dobrego i łagodnego człowieka, ale i bez najmniejszej pobłażliwości dla płytkich ambicji słuchacza. Ta bezwzględna prostolinijność jest najbardziej uderzającą i najsympatyczniejszą cechą jego charakteru. Śmiało można polegać na każdym jego słowie."

Siergiej Stiepniak-Krawczyński "Rosja podziemna"

"Z niezwykłym taktem dzieli się z nami swoim niezrównanym doświadczeniem, swoją zadziwiającą znajomością zjawisk społecznych w skali rosyjskiej i światowej. Nakreśla przed nami przepaść istniejącą pomiędzy autorytatywnym systemem panującym na całym świecie, a potężnym dążeniem mas pracujących do wolności i chleba dla wszystkich. Do ostatniej chwili uczył nas. Był duszą nie tylko anarchizmu i anarchistów, lecz również i całej ludzkości."

"Głos anarchisty" - pismo Anarchistycznej Federacji Polski, 1927 r.

"To, że Kropotkin nadal wpływa na tak wiele umysłów, przede wszystkim wynika z realizmu i jakości jego pracy. Pomoc wzajemna opisuje rzeczywiste doświadczenie ludzkości i współgra z faktycznie istniejącymi i potężnymi aspiracjami (...) Pomoc wzajemna wyjaśnia przeszłe i obecne doświadczenie (...) Jest klasyczną pozycją dla zainteresowanych problemem współpracy (...) Książka, która wciąż może pomóc otworzyć nowy rozdział w historii ludzkości."

H. L. Bates, ekonomista brytyjski