1.1. Określenie celu i problematyki badawczej W grudniu 2010 roku studenci i studentki nauk społecznych, a jednocześnie działacze i działaczki związane z poznańskim środowiskiem anarchistycznym i skłotem Rozbrat, przeprowadzili badania na jednej z dzielnic Poznania – Jeżycach. Przedsięwzięciu przyświecały dwa cele. Po pierwsze chodziło o potwierdzenie hipotezy, że problem ekonomicznego, upośledzenia wcale nie dotyczy wąskiego marginesu mieszkańców Poznania, ale dużej jego części tak, iż w istocie powinniśmy mówić o klasowych nierównościach społecznych. Po drugie, badania te nie były zlecone przez żadną instytucję, ani ośrodek władzy (jak ministerstwo, urząd miasta czy wyższa uczelnia). Przeprowadziliśmy je w pełni ze środków społecznych, a jego celem jest przekazanie wyników mieszkańcom badanej dzielnicy w przekonaniu, że pozwoli to na lepszą ich samoidentyfikacje i samodzielne dookreślenie własnych interesów. Informowaliśmy o tym respondentów, przekazując im odpowiednie ulotki. Obok samych badań równolegle projektowaliśmy sposoby upowszechniania wyników i ustaleń, oraz jak powinien przebiegać proces debaty nad uzyskanymi rezultatami.

Ostatnio polską prasę obiegły informację o danych Eurostatu, według których pod względem standardu i metrażu mieszkań, Polska znajduje jedno z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej. Poniżej unijnych norm ma mieszkać ponad 60% polskich rodzin. W Poznaniu jedno, przeciętne mieszkanie posiada 64,3 m.kw, gdy w kraju średnia ta wynosi 62,5 m.kw. Średnia powierzchnia mieszkania natomiast w takich krajach jak Wielka Brytania wynosi 78 m.kw, Hiszpania – 97 m.kw, zaś w Dania aż 137 m. kw. W zdominowanych w dużej części przez budownictwo sprzed II wojny światowej Jeżycach, średnia powierzchnia mieszkania (wg naszych badań) wynosi 67,1 m.kw, czyli jest wyższa niż w całym Poznaniu. Kiedy jednak w stolicy Wielkopolski przeciętnie na mieszkanie przypada 2,4 osoby, to w Jeżycach ten współczynnik wynosi aż 3,2 osoby, przeludnienie zatem bardziej odczuwalne. Największe dysproporcje na Jeżycach widoczne są w przypadku zróżnicowania dochodowego, czyli pomiędzy osobami „raczej biednymi” i „średnio zamożnymi” (odpowiednio 3,7 i 2,5 osoby na mieszkanie). Dodatkowo kilka tysięcy osób na Jeżycach mieszka tam bez zameldowania (szacunkowo ok. 2000). Dość powszechne jest, że ilość osób zameldowanych jest niższa, od ilości osób realnie mieszkających. W analizach powyżej uwzględniamy realną liczbę mieszkańców.

Patrząc przez pryzmat wyników naszych badań dochodzimy do wniosku, że w strukturze lokalowej poznańskich Jeżyc dominują mieszkania własnościowe – stanowiące około 64,3 % wszystkich zasobów dzielnicy, lub spółdzielczo-własnościowe – dalszych 8%. Jednak duża ich część, jak się okazuje, jest podnajmowana. Badani w dalszej kolejności zajmowali mieszkania komunalne (16,0%), spółdzielczo lokatorskie (5,2%) i zakładowe (5,2%) oraz inne (0,5%).W strukturze własnościowej zajmowanych przez badanych lokali dobrze widoczne i znaczące są różnice ze względu na wykształcenie i poziom dochodów. O ile przykładowo respondenci z wyższym wykształceniem deklarują, że mieszkają w lokalu należącym do nich lub ich rodziny w 48%, to osoby z wykształceniem podstawowym i średnim składają takie deklaracje w 26,1%. Podobne dysproporcje występują w przypadku dochodów; analogicznie osoby „średnio zamożne” – 42,7%, „raczej biedne” – 26,5%. Tabela 5. Forma własności zajmowanego lokalu dla ogółu badanych Forma własnościowa zajmowanego lokum Wartość właściciel zajmowanego lokalu 21,6% własność innego członka rodziny 12,2% wynajem od osoby obcej 39,0% inne 0,5% Zajmuje lokal spółdzielczy lub wynajmuje od gminy, zakładu pracy lub innych instytucji 26,8% Tabela 6. Forma własności zajmowanego lokalu w rozbiciu na wykształcenie badanych Forma własnościowa zajmowanego lokum Wykształcenie średnie i podstawowe Wykształcenie wyższe właściciel zajmowanego lokalu 8,9% 35,6% własność innego członka rodziny 17,0% 6,9% wynajem…

Biorąc pod uwagę opinię mieszkańców na temat zamożności, zdecydowana większość uważa iż Jeżyce są zamieszkane przez ludzi „raczej biednych” lub „średnio zamożnych”. Wśród respondentów nie występuje w ogóle opinia mówiąca o znacznej zamożności mieszkańców dzielnicy. Z tej perspektywy, przynajmniej w odniesieniu do mieszkańców Jeżyc, widzimy wyraźnie, że przesadzone są generalne opinie na temat zamożności Poznaniaków, z jakim możemy się spotkać ze strony elit. Tabela 8. Odpowiedzi na pytanie: Jak P. ocenia stan posiadania i dochodów mieszkańców Jeżyc? (Ogół badanych) Ocena zamożności mieszkańców Jeżyc Wartość są bardzo biedni 5,5% są raczej biedni 40,1% są średnio zamożni 41,0% są raczej bogaci 0,5% są bardzo bogaci 0,0% trudno powiedzieć 12,9%

5.1. Czynsze Jedną z głównych kwestii podjętych przez nas w badaniu była analiza wzrostu czynszów i opłat eksploatacyjnych. Jeżeli chodzi o czynsze jedynie 17,6% zadeklarowało brak podwyżek, a kolejnych 28,9% badanych zadeklarowało podwyżki niewielkie (wynoszące odpowiednik inflacji bądź niewiele od inflacji wyższe – do 10% w ciągu trzech lat). Oznacza to, że w gronie osób, które wskazywały brak podwyżek bądź podwyżki, które można by próbować usprawiedliwiać generalnym wzrostem cen było 46,5% badanych, natomiast liczba osób, których dotknęły wzrosty wynosiła 52,8% badanych, przy czym aż 29,6% deklarowało wzrost wynoszący powyżej 25%! Tabela 9. Ocena podwyżek czynsz przez ogół badanych Kat. podwyżek czynszu Wartość Brak 17,6% do 10% 28,9% 10,01-25% 23,3% 25,01%-100% 29,6% Spadek czynszu 0,6% W odniesieniu do poziomu wykształcenia to mniejsze podwyżki deklarowały osoby z wyższym wykształceniem. Aż 24,5% osób deklarowało ich brak (14,5% z wykształceniem średnim bądź podstawowym) i 30,6% wzrost, który uznaliśmy za "akceptowalny" (odpowiednio 28,2% w gronie osób gorzej wykształconych). Grupa osób lepiej wykształconych była natomiast liczniejsza w kategorii podwyżek od 10 do 25% i wyniosła 28,6% (odpowiednio 20,9%). Jeżeli chodzi o podwyżki naprawdę poważne, czyli przewyższające 25% czynszu to dla osób z wykształceniem średnim i podstawowym deklarowała je ponad 1/3 osób badanych w tej kategorii, ale…

Wszystkim badanych zadaliśmy pytanie: Jaki są P. zdaniem największe 3 bolączki mieszkania w tej dzielnicy? Tabela 22 przedstawia odpowiedzi na nie dla ogółu badanych. Jak widzimy na pierwsze miejsce wysuwa się „brak parkingów” (43,5%), „brud na ulicach” (39,8%) i „wysokie koszty opłat” (33,3%). Niemniej jednak istnieją ważne różnice w ocenie podstawowych bolączek mieszkania na Jeżycach ze względu na poszczególne grupy badanych. Tabela 22. Najważniejsze bolączki życia na Jeżycach (ogół badanych) Najważniejsze bolączki mieszkania na Jeżycach Wartość wysokie koszty opłat za mieszkanie 33,3% brak bezpieczeństwa 25,9% brud na ulicach 39,8% zdewastowany domy i klatki schodowe 29,2% uciążliwi sąsiedzi 7,9% nadmierny ruch samochodowy 25,0% brak parkingów 43,5% słaby dojazd do centrum (komunikacja) 1,4% brak terenów zielonych (miejsc zabaw dla dzieci) 27,3% alkoholizm 19,9% inne 19,4% Przykładowo problem braku parkingu jest podnoszony przede wszystkim przez mężczyzn (50% - tabela 23) oraz osoby do 39 roku życia (51,4% - tabela 24), z wyższym wykształceniem (51,4% - tabela 25) i „średnio zamożne” (45,7% - tabela 26). Dla kobiet ważniejszy jest „brud na ulicach” (39,8% - tabela 23), podobnie jak dla osób w wieku 40 lat i więcej (46,7% - tabela 24), z wykształceniem średnim i podstawowym ( 41,1% - tabela 25) i „raczej biednych” (41%…

Zarówno „średnio zamożni” jak „raczej biedni” legitymują się podobną długością zamieszkiwania na Jeżycach (ok. 20 lat). Mogłoby to sugerować, że brak jest dowodów, aby dotychczasowi, gorzej sytuowani mieszkańcy, byli zdecydowanie wypierani przez mieszkańców nowych, o wyższych dochodach. Proces „wyprowadzania się” mieszkańców dzielnicy jest przez obie grupy badanych dostrzegalny, choć wyniki nie są jednoznaczne. Na pytanie czy w ciągu ostatnich 5 lat wiele rodzin wyprowadziło się z Jeżyc, 44,6% badanych odpowiedziała, że „bardzo wiele” lub „wiele”, a 30,7% że „niewiele” lub „bardzo niewiele”; 24,7% badanych nie miało zdania („trudno powiedzieć”). Dodajmy, że kobiety zdecydowanie częściej (50,5%) niż mężczyźni (36,5%) potwierdzały masowość przeprowadzek. Ci którzy twierdzą, że przeprowadzki mają charakter masowy, przyczyn ich upatrują – podkreślmy -przede wszystkim w wysokich czynszach i eksmisjach („przynajmniej w 30% przeprowadzki są ze względu na czynsze”). Jeden z respondentów stwierdził wprost, że biedniejsi mieszkańcy się wyprowadzają, a bogatsi wprowadzają, choć proces napływu ludzi majętnych nie wydaje się, jak pisaliśmy, dobrze widoczny. Tabela 27. Odpowiedzi na pytanie: Czy wiele rodzin (mieszkańców) wyprowadziło się z Jeżyc w ostatnich 5 latach? Uwzględnione tylko odpowiedzi ogółu badanych mieszkających na Jeżycach 5 i więcej lat Czy wiele osób się wyprowadziło Wartość bardzo wiele 17,3% raczej wiele 27,3% raczej niewiele 14,0% bardzo…

W badaniach odkryto szereg problemów, które z pewnością dotyczą mieszkańców także innych poznańskich dzielnic. Jakość życia na trzydziestotysięcznych Jeżycach dalece odbiega od idealizującego życie w Poznaniu przekazu – „sytego i zadowolonego z siebie miasta”. W przypadku wielu rodzin mamy do czynienia ze zjawiskiem przeludnienia i trudnymi generalnie warunkami lokalowymi. Wzrastające czynsze i opłaty eksploatacyjne powodują, że w powszechnym przekonaniu badanych, mieszkańcy Jeżyc mają problemy z ich opłaceniem i wielu z nich jest zagrożona utratą zajmowanego lokum, w tym eksmisją. Zdecydowana większość badanych mieszkańców Jeżyc wynajmuje mieszkania - nie jest ich właścicielami. Ponieważ ponad 70% substancji mieszkaniowej wg badań jest w rękach prywatnych, wynika z tego, iż duża część właścicieli nieruchomości nie mieszka na Jeżycach.